A Represión Sexual na España de Franco

Este é o título dun interesantísimo artigo publicado no ano 1977 en Historia 16 por Luis Alonso Tejada.
Rinme moito coa parte final, que fala do cine Yago en Compostela.
Transcribo:

"A dobraxe obrigatoria e as dobres versións.
A dobraxe das películas estranxeiras ao castelán, introducida nos seus inicios para facilitar o entendemento do espectador hispano, foi de seguido o principal instrumento do que se valeu a censura para manipular ao seu capricho os diálogos e ata a liña argumental dos films. A orde ministerial do 23 de abril de 1941 impuxo de maneira obrigatoria a dobraxe ao tempo que prohibía as versións orixinais.
Mediante os novos diálogos púñase en boca dos "dobradores" canto se desexaba que dixeran. Nesto chegouse case á perfección en canto sincronización e picardía, e en ocasións ao colmo do retorcemento mental. Moi poucos espectadores eran capaces de detectar o engano, aínda que algunhas veces a falta de coherencia resultaba manifesta. Na versión española de "Arco de Triunfo" (1947), película de Lewis Milestone, aparecen nunha escea o personaxe representado por Ingrid Bergman e o seu amante. Pregúntanlle entón a ela: ¿É o teu marido? E a resposta sume en perplexidade ao espectador. Namentras a actriz move a cabeza en decidido xesto negativo, dos seus beizos sae un inocente e rotundo "si".
Como escribira en 1955 J.A. Bardem, ilustre director cinematográfico e bo coñecedor do asunto, polo procedemento da dobraxe os censores "poden trocar os esposos en irmáns (Mogambo) ou as verbas de amor desesperado en prego (As Neves do Kilimanjaro) ou o marido en pai ( Champion).
(...)
A fórmula coa que os productores tomáronse o desquite dos estragos que nos seus films levaba a cabo a censura foi a da dobre versión. Consiste en efectuar dúas copias dunha mesma película, unha censurada, destinada ao público español, e outra, íntegra, para o exterior. A idea xurdiu espontaneamente nos anos cincoenta cando encetou o sistema das coproduccións internacionais e estas enzopelaron con graves conflitos coa censura espñaola. Ao parecer, a primeira película da que se fixo dobre versión foi "La princesa de Éboli" (1954) coproducción angloespañola, con Olivia de Havilland e Gilbert Roland. Como ao censores non lles resultara grata a forma en que se trataban as aventuras amorosas de dona Ana de Mendoza con Antonio Pérez e o mesmo Filipe II e botaran man ás tesoiras, os productores británicos dixeron que a lo menos eles querían a versión completa.
A dobre versión pareceu coma auga de maio aos productores españois anguriados dende sempre pola falta de competitividade dos nosos films no mercado internacional, mesmo en Hispanoamérica. Entre quen con máis presteza se dispuxeron a explotar o filón das dobres versións cóntase o productor e director Iquino, que xa en 1954 rodou "La Pecadora" coa actriz de revista Carmen del Lirio en dobre actuación, para consumo interno e para a exportación.
(...)
As dobres versións, aínda que oficialmente prohibidas, foron na práctica estimuladas pola mesma Dirección General de Cinematografía a traverso da empresa "Cinespaña", ente paraestatal para a promoción do cine español no estranxeiro. Isto significaba que a Administración recoñecía que a falta de competitividade das nosas películas no mercado internacional debíase ao seu escaso atrevemento en tódolos terreos e particularmente no erótico. E aínda que a censura siguía intrasixente de cara ao interior, para versións destinadas á exportación Cinespaña pagaba moito máis por películas con señoras espidas que por películas castas. Como o lector suporá, esta duplicidade na "política" cinematográfica do Réxime, aínda que notoria, non ficaba na rúa, nin se discutía na prensa e nos medios de comunicación. Grazas a esta discreción moitos inxenuos continuaron crendo no mito de España como reserva espiritual de Occidente.

Referiremos para terminar este apartado unha historia ente cómica e insólita que, se ben sucedeu nunha época posterior- enmarca coa precisión e viveza do real, o case incrible fenómeno das dobres versións. Trátase da exhibición, por erro, nun cine de Santiago de Compostela, dunha versión non censurada destinada á exportación.
Os espectadores que certa tarde de xaneiro de 1973 acudiron ao cine Yago
a ver a película "Las Melancolicas", de Rafael Romero, atopáronse cunha sorpresa monumental. A medida que o film avanzaba, íanse presentando unha serie de esceas eróticas e de desnudos xamáis vistos en España. Algúns creron ver visións. ¿tratábase dunha película española? ¿estaba autorizada a súa proxección? ¿Cómo chegara a Santiago? A explicación é obvia, coñecidos os antecedentes: por erro estábase exhibindo unha "versión especial" para a exportación en lugar da copia censurada que se autorizara para a distribución nacional.
Cando os sorprendidos espectadores da versión libre de "Las Melancólicas" sairon do cine, comunicaron o seu descobremento a amigos e coñecidos. O vox populi difundiu a nova con velocidade de vértixe. Santiago, cidade universitaria, cunha elevade porcentaxe de poboación xove e alegre, celebrou aquel inesperado acontecemento como se merecía. A xente precipitouse ao Yago, ante o cal formáronse ringleiras interminabeis. Autobuses especiais transportaban espectadores de tódala rexión, atraidos polo tam-tam popular.
Ao cabo, as autoridades da cidade cairon na conta. A película foi retirada fulminantemente. Daquela, porén, a versión non censurada de Las Melancólicas batera en poucos días o récord de frecuentación na capital galega."

Principio de Coriolis

Recupero a miña teima de comparar as leis físicas coa vida real, mundana, ao fío da lectura da, coma sempre intelixente, entrada de Ian.
Pasei a fin de semana lendo outro libro de Punset, que me reafirmou na tese de que a única posibilidade é a cooperación, a colaboración. Que a competencia só leva á victoria pírrica duns poucos que xa a medio prazo están condenados a morrer de morte matada do mesmo xeito que eles infrinxiron antes ás súas víctimas.
As listas dos Nóbel da para botar ácedas bágoas: Friedman gañador, a maquillaxe exportada de Chicago para enzoufar a cara chilena: a macroeconomía que agacha a peor vesania, a peor barbarie.
Coriolis decatouse que se imos en liña recta acabamos vencéndonos cara á dereita. (Hemisferio norte, sinalo, aínda que para tantas cousas é paradóxico que Nicaragua ou Guatemala fiquen no norte)
Penso en Coriolis e escoito "danos colaterais", Kosovo, nenos mortos e digo: "fillos de puta".
Qué noxo
Penso en Coriolis e cómo non pensar en Piqué, Vargas Llosa, Tony Blair.
Qué noxo.

Adiós. Revista de empresas.

Na mañá do día de San Benitiño recibo unha chamada telefónica cunha pésima nova. Viaxamos ata Madrid para acompañar a tío e curmáns. Chegamos en noite pecha. Sorpréndeme na miña breve estadía os diferentes costumes luctuosos que adoitan ter alí en relación a nós. E sorpréndome a min mesmo - lector compulsivo - ollando o número de marzo e abril de 2006 da revista "Adiós, Revista de empresas" editada pola Empresa Mixta de Servicios Funerarios de Madrid S.A.
Alucino coa propaganda: aplicacións informáticas para xestionar funeraria ou cemiterio, productos biolóxicos para acelerar a descomposición da materia orgánica, carrozados de coches fúnebres, fábricas de ataúdes, materiais funerarios e de tanatopraxia profesional, féretros ecolóxicos...
Todo dentro dunha revista moi ben coidada, con asépticos artigos sobre escultura funeraria, novas anecdóticas, investigacións históricas e etimolóxicas...
A portada e catro páxinas interiores están adicadas laudatoriamente a Castelao; e no interior destácanse novas sobre o tanatorio ilegal de Malpica e a problemática dos cemiterios de San Francisco e As Caldas en Ourense, mesmo con fotografía de Jose Ángel Valente.
Todos levamos a morte dentro pero queremos pensar que agochándoa non vai aparecer. De aí a miña estrañeza ante unha revista que non fai máis que naturalizar a cousa xustamente máis natural da existencia: deixar de existir.
Voltamos. Entro en Galiza ao tempo que por Vigo debe principar a tocar Toquinho.

Toquinho

Na mañá do 21 de xullo do ano pasado entrei na Facultade de Filoloxía para me colar no VIII Congresso da Associaçao Internacional de Lusitanistas. A razón era escoitar as sesións adicadas ao 25 aniversario do pasamento de Vinícius de Moraes.
Cheguei un chisquiño tarde, co meu programa na man que me ía indicar onde tiña que ir e a quen ía escoitar. O entrar na aula xa escomenzara a comunicación de quince minutos de Elenice Grotaers de Moraes Reis, da Universidade de Rio de Janeiro, que versaba sobre "a poetica da noite en Vinícius de Moraes". Deberiamos ser sobre trinta persoas na aula, e eu o máis despistado de todos, xa que me costaba entender o que dicía a profesora, que falaba moi baixiño e cun ton ao que non estaba afeito.
Dirixía a sesión unha señora moi elegante e de contaxioso bo humor: Laura Cavalcante Padilha. As dúas intervencións seguintes eran a priori as que menos ilusión me facían, pero resultaron ser moi proveitosas: dous profesores de Sao Paulo, aos que entendín perfectamente co seu sotaque, que falaron da poesía e Vinícius como lector de Camôes.
A hora prevista iniciouse a comunicación teórica de quince minutos da cuarta e última experta en Vinicius: Unha profesora de Rio de Janeiro, da cal fago gracia do seu nome. O título era moi suxerente: "A mulher e o amor na poetica de Vinícius de Moraes".
Ao sentar para escomenzar a súa disertación asusteime do tocho de folios que sacou e colocou no atril. Empezou a falar e comprendín que a voz moi baixiña e o ton máis incomprensible debe ser cousa natural dos que viven na cidade probablemente máis fermosa do mundo.
Despois de vintecinco minutos de lectura, que maxino sería moi interesante no caso de tela podido escoitar, a directora da sesión lembroulle cun sorriso á conferenciante que debería ir rematando posto que de seguido tería que escomenzar o coloquio. A comunicante respostou con outro sorriso e seguiu lendo.
Ante os movementos nos pupitres dos ouvintes, vinte minutos despois houbo outro amigable aviso á profesora que foi retrucado do mesmo xeito que o primeiro.
Ao cabo, unha hora e dez minutos de iniciada a súa exposición, aproveitando un pequeno intre que tomou á conferenciante para mollar a boca con auga, a directora, estupenda Sra. Laura Cavalcante, iniciou unha frenética salva de aplausos dirixida á profesora, que inmediatamente foi acompañada de trinta persoas que tamén ovacionamos sen parar, e que a pesares da tímida protesta da expositora que se intuía dicía que aínda tiña moito que comentar sobre a muller e o amor en Vinícius, deu por rematado aquela sen dúbida ben traballada conferencia sobre a persoa que máis sabía da muller e do amor: por algo estivo casado nove veces.
Pasado mañá chega a Galiza o parceiro de Vinícius: Toquinho. Autores ambos do para min mellor disco que nunca escoitei: "La Fusa".
Intentarei ir ao parque de Castrelos en Vigo porque ocasións así pode que non haxa moitas na vida. (E ademáis tamén estará Milton Nascimento, bonito xeito de ter encontros e despedidas).
P.S.: Temos a un nado en Sao Paulo e outro, fillo adoptivo de Minas Gerais: éstaría absolutamente perfecta a noite, se o Organizador xuntara a estes artistas cun carioca: suxiriría para o futuro a Paulinho da Viola.

Doping no deporte

Cando leo novas sobre o doping no deporte véñenme dúas sensacións: falta de precisión nas formas da mensaxe e hipocrisía no fondo do asunto.
Precisaríase máis vontade para concretar de qué estamos a falar cando dicimos a verba doping. Moitas veces as palabras polisémicas acaen gallifas que son ben utilizadas polos trampulleiros de sempre ( de qué falamos cando dicimos "nación"?).
A hipocrisía evidencia falta de interese en amañar o problema. Requeriríase distinguir drogadicción e dopaxe. Deberíase distinguir entre drogas dopantes, drogas recreativas e drogas necesarias: unhas son sustancias perigosas para a saúde que incrementan o rendemento deportivo, outras son sustancias perigosas para a saúde que resultan irrelevantes no eido deportivo e as últimas son sustancias beneficiosas para a saúde que poderían implicar vantaxes deportivas.
¿É lóxico que un deportista enfermo non poida tomar, v. gr. codeína? ¿É lóxico que sexan gravísimamente sancionados en instancias deportivas un ximnasta catalán ou unha tenista pontevedresa porque unha noite - en periodo de lecer - consumiran sustancias psicotrópicas que non tiñan trascendencia algunha para a súa actividade? ¿Que vantaxe futbolística acadou Maradona esnifando unha raia nas súas parrandeiras noites napolitanas? ¿Haberá que desposuir dos seus títulos a Lasse Viren? ¿Onde está o límite entre o lexítimo e o ilexítimo no incremento do rendemento deportivo?
Durante o Campionato de España de xadrez por equipos do ano 1999, en Barcelona, eu ía a primeira hora da tarde á mesa arbitral para comunicar cal e qué xogadores do equipo estaban a tomar medicación que podería dar positiva nas análises anti dopaxe posteriores ás partidas. Poñamos por caso: se un rival viñera bébedo a xogar, a pesares de que o seu rendemento é obvio que ía ser inferior, podería ser fortemente sancionado ainda que a súa conducta mermara a súa capacidade deportiva. Curioso.
O deporte precisa regras claras e xogo limpo, pero non atallos circunstanciais.

Nimzowitsch - Capablanca, Pekerman, Irureta

A partida xogada en 1914 en San Petersburgo entre Nimzowitsch e Capablanca é unha das máis analizadas da historia. A causa deste interese é a procura das razóns da derrota do xogador que leva as pezas brancas cando despois da súa xogada 12 ten en apariencia unha posición gañadora: un peón de máis, peóns dobrados pretos , peón pasado branco na columna "a", e o resto do material é absolutamente equivalente.
En poucas xogadas, e sen facer nada espectacular, o xenial cubano conquire desfacer a posición do rival, vencendo facilmente.
Segundo Znosko Borowsky as cualidades da posición de Capablanca: maior coordinación das súas pezas, rei que fica cedo máis seguro, non serían dabondo se o inestable Nimzowitsch tivera xogado con máis precisión: erro grave foi non loitar pola iniciativa e erro decisivo foi a teimuda obsesión en manter a vantaxe material.
No famoso Centenariazo, organizado a maior groria do que aparece nos "media" como único club de fútbol no Estado ( tamén hai outro club no oriente, pero niño de radicais separatistas disgregadores ) o equipo adestrado por Irureta tiña unha linda vantaxe pasada a media hora de dous golitos. Tralo gol do MEMYUC ainda quedaba outra media hora para o remate do partido e a alma de Nimzowitsch corporizouse en Irureta, que realizou dous trocos consecutivos renunciando á iniciativa e tentando manter a vantaxe no marcador.
Pero o equipo do que é socio o empregado de Murdoch ( serei xusto, tamén era o equipo de Haro Tecglen ) non tiña o nivel que tivera 88 anos antes Don José, e non foron capaces de remontar. Como na victoria todo son laudatios coido que non se valorou debidamente o erro estratéxico de Irureta - o que conta é o marcador final, din os resultadistas-, que arriscou en demasía na confianza da defensa numantina, a pesares de que un hipotético empate lle colocaría nunha posición moi delicada para a prórroga e as loubanzas tornaríanse en coitelos ben afiados.
Xusto así pasou hai cinco dias no Alemaña - Arxentina. Vía o partido, os trocos de Pekerman, e lembraba a Jabo e ao neurótico Nimzowitsch. Antes do empate eu marmuraba entre dentes: "Covarde", onde está Messi? onde está Riquelme? Saviola? Aimar?. A Alemaña actual non ten talento, non existe alguén que se poida achegar a Netzer ou Overath ou Magath, qué máis da, seguirán insistindo con teimosía e a victoria non vai ser doada.
Alemaña empatou e nun xesto de xustiza prosaica divina o arxentino que errou o penalti definitivo: Cambiasso, foi o substituto de Riquelme.

Sobre vantaxes materiais ou posicionais ( detentacións de alcaldías) , subestimación dos rivais, negativa a loitar pola iniciativa, poderemos falar proximamente e o protagonista da triste historia pode ser Lois Pérez Castrillo. Nun próximo post.